De Vredesvlag - een geschiedenis

Gemaakt op maandag 27 juni 2011 09:55 

Geschreven door Ludo De Brabander

Vlaggen en spandoeken moeten de eenheid en het energiek karakter van een groep tonen. Dikwijls vertegenwoordigen ze waarden en brengen ze de politieke ideeën van een bevolking samen. De internationale vredesbeweging heeft daarvan als geen ander gebruik gemaakt om haar boodschappen uit te dragen. Daarbij hanteerden ze allerlei symbolen. Een bekend weerkerend symbool is de vredesduif. Al van in het vroege christendom stond de duif symbool voor hoop. In het oude testament stuurt Noah een duif uit die terugkeert met een olijftak waardoor hij wist dat het water van de zondvloed eindelijk plaats begon te maken voor land. De vredesduif zou vooral na de Tweede Wereldoorlog opgang maken als vredessymbool tegen de wapenwedloop tijdens de koude oorlog. De Franse schrijver en dichter Louis Aragon koos de duif uit een serie van lithografieën van Pablo Picasso om te prijken op een affiche voor het eerste Congres van de Wereldvrede. Sindsdien komt ze geregeld terug op vlaggen, spandoeken, affiches, T-shirts, klevers en in de vorm van gadgets. 

Het vredesteken

Het bekende gevorkte vredessymbool werd goed een halve eeuw geleden gelanceerd als symbool voor de Britse Campagne voor Nucleaire Ontwapening (CND). Gerald Holtom ontwierp het voor de eerste Britse Paasmars van de Londense Trafalgar Square naar het Onderzoekscentrum voor Atoomwapens te Aldermaston in 1958, een tocht die vier dagen duurde met maar liefst 10.000 deelnemers. Het vredesteken, dat vandaag nog altijd het logo vormt van CND, werd op korte tijd een nieuw belangrijk symbool van de wereldwijde vredesbeweging.

In een artikel in een Brits vredesmagazine vertelt de bedenker en gewetensbezwaarde Holtom: “Ik was in wanhoop. Diepe wanhoop. Ik tekende mezelf: de vertegenwoordiger van een individu in wanhoop, met de handpalmen naar buiten en beneden gestrekt, zoals Goya’s boer voor het vuurpeleton. Ik formaliseerde de tekening in lijnen en tekende er een cirkel rond.” Tegelijk was het teken een verwerking van de letters N en D ('Nuclear Disarmement') in de semafoortaal. Semaforen zijn seinvlaggen. De N wordt gevormd door een opwaartse en neerwaartse arm, terwijl de D bestaat uit twee neerwaartse armen. Samen combineren ze de lijnen binnen de cirkel. 

Er bestaat heel wat discussie en misverstand over herkomst en betekenis van het vredesteken, zoals dat het een anti-christelijk of heidens teken zou zijn. Het Zuid-Afrikaans Apartheidsregime poogde het te verbieden. Extreemrechtse en christelijk fundamentalistische groepen in de VS maakten er een satanisch tot communistisch symbool van. De bekende filosoof en intellectueel gezicht van de vredesbeweging, Bertrand Russell – tevens voorzitter van CND - reageerde in een brief op de opmerking dat het om een doodssymbool zou gaan (een omgekeerde kruisiging) met de verduidelijking dat het wel degelijk gaat om semafoortekens.

Het vredesteken geraakte ook buiten Groot-Brittannië bekend toen vredesactivist Albert Bigelow, zijn klein bootje uitrustte met het vredesteken op een vlag om te protesteren tegen een nucleaire test. Badges met het vredesteken werden in 1960 naar de VS geïmporteerd door een student van de Student Peace Union (SPU), wiens organisatie het vredesteken als symbool zou overnemen. Aan het begin van de oorlog in Vietnam kreeg het vredesteken een bredere betekenis als anti-oorlogsteken dat ook door dienstplichtigen aan het front op helmen en aan kettingen werd gedragen als vorm van protest. 

De Italiaanse Bandiera della Pace

Het ontstaan van de eerste vredesregenboogvlag houdt verband met zowel de bijbelse zondvloedmythologie, de duif van Picasso en het gebruik van het vredesteken in de eerste Britse paasmars tegen atoomwapens. In het verhaal van het Oude Testament geldt de regenboog als een teken van verbond tussen mens en natuur met de belofte dat er nooit meer een zondvloed zou komen. De regenboog werd dus het symbool van de vrede tussen hemel en aarde. De regenboogkleuren kunnen ook worden gezien als uiting van de wederzijdse aanvaarding van verschillen. En zo worden er nog symbolische betekenissen aan de regenboog toegedicht. Hoe het ook zij, feit is dat Aldo Capitini, de 'bezieler van de geweldloosheid' in Italië zijn pacifisme begon  als een religieuze geïnspireerde strijd tegen het fascisme en de er mee collaborerende kerkelijke instellingen. Het succes van de Britse mars naar Aldermaston en het gebruik van de vlaggen en spandoeken met het vredesteken brachten hem er toe om op 24 september 1961 een mars voor 'Vrede en Broederschap' te organiseren van Perugia naar Assisi. Hij gebruikte daarvoor de regenboogvlag met in het midden de vredesduif van Picasso. Capitini vroeg een aantal vrienden om in allerijl gekleurde repen stof aan elkaar te naaien tot een vlag die in de mars kon worden gebruikt. Sindsdien geldt de 'Bandiera della Pace' als het symbool van de Italiaanse vredesbeweging die vanaf de jaren '80 veelvuldig in de vredesmanifestaties was te zien. De duif van Picasso verdween om plaats te maken voor het witte opschrift 'Pace'. De originele vlag wordt bewaard bij Lanfranco Mencaroni, een vriend en medewerker van Capitini, in Collevalenza nabij Todi.

Pace da tutti i balconi

De regenboogvlag kreeg wereldwijde bekendheid en populariteit in de aanloop van de dreigende Golfoorlog in Irak. Vanaf september 2002 lanceerde de Italiaanse vredesbeweging de campagne 'Pace da tutti i balconi' (een vredesvlag aan elke balkon). Volgens het Italiaanse persagentschap ANSA hingen er begin maart 2003 (op drie weken van het begin van de Golfoorlog) maar liefst 1 miljoen vredesvlaggen aan de gebouwen met inbegrip van het huis waar het bekende reality-programma 'big brother' zich afspeelde. Toen bleek dat de vredesvlag ook tal van publieke gebouwen sierde zag de regering zich genoodzaakt om de burgemeesters te waarschuwen dat dit strafbaar. Volgens een wet uit 1998 mogen alleen EU-, de nationaal Italiaanse, regionale en gemeentelijke vlaggen aan publieke gebouwen uitgehangen worden. Maar vele gemeenten bleven dit verbod negeren. “Deze vlag verwijst naar een waarde waarvan ik denk dat ze belangrijk is voor de meerderheid van de Italiaanse burgers”, zo luidde het argument van de burgemeester van Firenze. De Italiaanse krant Corriere della Sera (20 maart 2003) liet verschillende leidende adverteerders aan het woord die beweerden dat de vredesregenboogvlag populairder was geworden dan de Italiaanse nationale vlag. In november 2009 maakten jongeren van GPACE (Give Peace a Chance Everywhere) een vredesvlag van 21 meter breed en 40 meter long in Lecce (Salento).

De populariteit van de vredesvlag valt te verklaren omdat het een zeer eenvoudig medium is met een duidelijk herkenbare boodschap, dat gemakkelijk kan worden uitgehangen. Het dragen of hangen van een vredesvlag is niet noodzakelijk verbonden aan concrete politiek-ideologische uitingen, zoals dat het geval is met partijvlaggen. Vrede is een weinig controversiële maar ook breed interpreteerbare waarde waar nagenoeg iedereen zich in kan vinden. Dat maakte de regenboogvlag tot een populair exportproduct. Overal in Europa werd de regenboogvlag - samen met het bom-verbodsteken, het symbool van verzet tegen de oorlog in Irak. De symbolische betekenis van de regenboogvlag, 'eenheid in verscheidenheid', werd zichtbaar gemaakt in tal van Europese straten en op de televisieschermen. De Italiaanse producent, Franco Belsito die in 18 jaar slechts 1.000 vlaggen had gemaakt, zag zich nu geplaatst voor een vraag die in de miljoenen liep. Al gauw kwamen er exemplaren op de markt waarbij Pace naar het Engels of een lokale taal werd vertaald. 

Internationale dag van de vrede

Hoewel de vredesvlag zijn opmars maakte als uiting van verzet tegen de oorlog in Irak, is de symbolische betekenis veel algemener geworden. In verschillende landen lopen er campagnes die gehoor geven aan de oproep van de Verenigde Naties om 21 september bekendheid te geven als de “dag van wereldwijde wapenstilstand en geweldloosheid ".  De Verenigde Naties roepen lidstaten, organisaties en individuen op om de dag te herdenken, onder meer door onderwijs en bewustmaking van het publiek. De vredesvlag is een gemakkelijk manier om te tonen dat je aan die oproep gehoor geeft. 

In 2010 viel de internationale vredesdag nagenoeg samen met een bijeenkomst van de Europese ministers van Defensie in Gent. De vredesbeweging riep de Gentse bevolking op om de vredesvlag uit te hangen om het verzet tegen de oorlog in Afghanistan, kernwapens en de militarisering van de Europese Unie zichtbaar te maken. Honderden Gentenaars gaven gehoor aan de oproep. Tijdens een persconferentie in het Gentse Stadhuis overhandigden vertegenwoordigers van de vredesbeweging een grote regenboogkleurige mastvlag aan burgemeester Daniel Termont, die later aan het stadhuis werd gehesen. Het stadsbestuur verspreidde de oproep van de vredesbeweging op haar website en de burgemeester legde de Europese Defensieministers uit waarom Gent zich een vredesstad noemt. De vredesbetoging van 23 september telde 2.000 manifestanten getooid met tientallen vredesvlaggen.

Kader: Verschillende regenboogvlaggen

De vredesvlag is niet de enige regenboogkleurige vlag. De officiële vlag van de stad Cusco in Peru draagt eveneens zeven regenboogkleuren. De vlag vindt haar oorsprong in de Incacultuur waar ze Wiphala werd genoemd. Ze moest het Incaterritorium uitstralen.
De Internationale Coöperative Alliantie aanvaardde de regenboogvlag in 1925 als het officiële symbool van de organisatie. Het idee om de zeven regenboogkleuren te gebruiken stamt van de Franse professor Charles Gide die wilde verwijzen naar 'eenheid in verscheidenheid' en de kracht van het licht, verlichting en vooruitgang.
De bekendste regenboogvlag is wellicht die van de homobeweging die in het Angelsaksisch ook wel bekend is als 'LGBT Pride Flag' (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender). Ze werd in 1978 ontworpen door de kunstenaar Gilbert Baker om te gebruiken tijdens de Gay Freedom Day Parade datzelfde jaar in San Fransisco. De oorspronkelijke vlag telde acht kleuren, waarbij Baker aan elke kleur een betekenis hechtte. Een jaar later kwam er een nieuwe (de huidige) versie in omloop met slechts zes kleuren.

Bronnen:

2000 betogers in Gent tegen EU Defensietop,  24 september 2010 (via: http://stopoorlogstop.wordpress.com/2010/09/23/2000-vredesbetogers-in-gent-tegen-eu-defensietop/ )

Burgemeester Gent bekent kleur inzake defensietop, Vrede vzw, 8 september 2010 (via: http://www.vrede.be/index.php?option=com_content&view=article&id=1969&Itemid=129)

De Brabander, Ludo. Het vredesteken bestaat 50 jaar, Indymedia, 14 maart 2008 (http://www.indymedia.be/index.html%3Fq=node%252F26567.html)

Italy – Peace Flags (via: http://flagspot.net/flags/it%7Dpace.html)

Miles, Barry. Peace: 50 years of protest. 1958 – 2008, Londen, Anova Books, 2008

Paxton, Georges. Aldo Capitini: Advocate of non-violence, 6 juli 2010 (via: http://gandhifoundation.org/2010/07/06/nonviolent-revolution/)

Quester-Séméon, Natacha. Histoire du drapeau arc-en-ciel Pace - Bandiere di Pace (via: http://ballon.rouge.free.fr/histoire%20de%20pace.htm)

Standish, Dominic. Italy's Flagging War, 4 maart 2003 (via: http://www.spiked-online.com/Articles/00000006DC9E.htm)