Philip Heylen : Antwerpen gaststad voor internationale ontmoeting ‘Vrede is de toekomst. Religies en Culturen in Dialoog’ [Dutch]

Van 7 tot 9 september 2014 is Antwerpen gaststad voor een internationale ontmoeting van meer dan driehonderd leiders en vertegenwoordigers van de grote wereldgodsdiensten. Deze interreligieuze samenkomst behoort tot de grootste in haar soort op wereldvlak en is een uniek evenement voor de stad Antwerpen. België en Vlaanderen werden uitgekozen voor 2014 wegens de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog, Antwerpen omwille van het multiculturele en multireligieuze karakter van de havenstad.

In september komen kardinalen en bisschoppen, imams en moefti’s, rabbijnen, bonzes, dominees en monniken naar de havenstad voor een driedaagse internationale vredesontmoeting. De leiders en vertegenwoordigers van de grote wereldgodsdiensten gaan in gesprek met elkaar en met vertegenwoordigers van de politieke, sociaal-economische en culturele wereld, onder wie ook niet-gelovige humanisten. Er worden ruim 300 (inter)nationale deelnemers verwacht.

De stad Antwerpen wil er mee voor zorgen dat de uitstraling van deze internationale ontmoeting een positieve impact heeft op het samenleven van Antwerpenaars met een diverse levensbeschouwing. Daarom verleent de stad financiële en logistieke ondersteuning aan de interreligieuze vredesbijeenkomst.

Het gaat niet zozeer om een academische of theologische dialoog. De gesprekken zullen vooral handelen over verschillende brandhaarden van de planeet, zoals het Midden-Oosten en Afrika, maar ook over de grote uitdagingen van onze tijd, zoals de ecologische en economische crisis. Dialoog en leren uit het verleden (zoals uit WO I) worden hierbij nooit uit het oog verloren.

Sinds 1987 organiseert de Gemeenschap van Sant’Egidio jaarlijks een interreligieuze vredesbijeenkomst. In 2014 is Antwerpen gaststad. Daarmee treedt Antwerpen in de voetsporen van onder andere Rome, Sarajevo, München en Barcelona. Waarom Antwerpen? Die vraag heb ik proberen beantwoorden tijdens het persmoment van Sant’Egidio, vanochtend. U leest mijn woorden hier:

Waarom Antwerpen?  Dat  is een vraag die wij ons als Antwerpenaren zelden stellen.  We weten waarom.  En als we ze stellen zie je ons denken ‘et in arcadia ego’ want de liefde voor zijn stad van de Antwerpenaar is levenslang en zelfs nog voor daarna. Tot het DNA van de stad en dus ook tot dat van de Antwerpenaar behoort het uitwisselen van ideeën, overtuigingen, opvattingen.  In een havenstad spoelt veel aan en vertrekt veel.  Als de leiders van de wereldgodsdiensten willen samenkomen en  a room with a view willen dan is Antwerpen zeker een juiste keuze.  En nu is het zover. We bieden hen een venster op een inter-nationale stad die tot in zijn diepste vezels doordrongen is van inter-religieusiteit en inter-culturaliteit.

In de briefing die ik ontving stond ‘schepen Heylen eindigt met een oproep tot samenwerking’ maar dan denk ik ‘hoezo?’.  Want Antwerpen zal samenwerken of Antwerpen zal niet zijn.  Conflicten zijn de motor van de geschiedenis maar die conflicten beheersen is het resultaat van een vitale, veerkrachtige en alles overwinnende stad.  Antwerpen dus.

Bovendien kleeft er aan een oproep tot samenwerking tussen religies iets tautologisch.  Want religie- dat hebben jullie vandaag al vaker gehoord -  komt van re-ligare en betekent je verbonden voelen.  Vandaag – in de eenentwintigste eeuw – vertrekt alles vanuit het individu. Maar individuen komen niet uit het luchtledige: ze worden geboren, ze worden opgevoed en hun persoonlijkheid wordt gevormd binnen een bepaalde religieuze, etnische of andere gemeenschap.  Een baby heeft niet de  keuze om zelf uit te maken in welk milieu hij of zij wil worden opgevoed. Het samenleven van verschillende groepen in eenzelfde stad roept onvermijdelijk een reeks vragen op: hoe moeten we het publieke leven inrichten? Welke praktijken kunnen worden toegelaten en welke niet? Hoe moeten we de opvoeding zo organiseren dat er een gemeenschappelijk burgerschap kan worden ontwikkeld?  Het centrale criterium bij het invullen van het begrip ‘verdraagzaamheid’ is het volgende: wat we ook doen om verschillende gemeenschappen op een harmonieuze manier te laten samenleven, we moeten in elk geval de individuele vrijheid verdedigen en ervoor zorgen dat alle leden van al die groepen kunnen participeren in het democratische politieke leven.  Maar is dat genoeg?

Het is de Nederlandse professor Paul Scheffer die ons de ogen opende met de term ‘Onverschilligheidstolerantie’.  Hij had een punt.  Mensen die hooghartig een bedelaar voorbij lopen zijn tolerant want ze hinderen hem niet. Ze laten hem begaan. Maar je voelt aan dat er iets niet klopt.  Scheffer deed onderzoek naar multiculturele wijken in Amsterdam en ontdekte dat etnische, culturele en religieuze gemeenschappen weliswaar door elkaar leefden in relatieve vrede maar niets van elkaar wisten.   Eigenlijk was men ook niet geïnteresseerd in elkaar.  Als mijn buren elkaar de kop in slaan vanwege hun overtuiging, dan moet ik dat respecteren want het behoort tot hun cultuur.  Dat was de teneur in de jaren tachtig en de vroege jaren negentig.  Cultuurrelativisme is nergens goed voor.  Daarom ben ik ook blij dat er organisaties als San Egidio bestaan.  Ze verwarren verdraagzaamheid niet met onverschilligheid.  Ze lopen bedelaars niet voorbij.  Vaak hebben sociale en religieuze gemeenschappen het tegengif voor deze al te passieve benadering van verdraagzaamheid en zijn ze erg actief in het zorgen voor de zwakkeren van onze samenleving.

En hier kom ik bij de kern van wat ik te zeggen heb: mensen moeten weer meer nieuwsgierig naar elkaar worden.  Actief op zoek gaan naar wat ons van elkaar onderscheidt en wat ons met elkaar verbindt is de enige cement die een samenleving werkelijk bij elkaar houdt.  Tolerantie heeft slechts zin als ze over de grenzen heen gaat.  Verdraagzaamheid is goed maar nieuwsgierigheid is beter.

Met recht en rede kan Antwerpen mag nieuwsgierigheid tot het DNA van deze stad gerekend worden.  We zijn curieuzeneuzen.  We hebben het er niet moeilijk mee dat we zowel een katholieke, protestantse, islamitische als joodse stad genoemd worden.  Bovendien vieren we intens het Chinees Maanfeest mee, heb ik al gespeeched voor Deepavali, bij de tewaterlating van Ganesh en zijn we fier op onze Jaintempel te Wilrijk. We weten natuurlijk dat Vlaanderen gefundeerd is op het katholiek geloof, zo werd Antwerpen in de 7de eeuw gekerstend door oa Eligius, Amandus en Willibrordus. De globalisering heeft er ondertussen voor gezorgd dat 1 op 3 van de katholieken van niet-Vlaamse origine zijn.  Antwerpen was ook ooit de grootste protestantse stad van de Lage Landen en had een protestantse burgemeester. Vandaag zijn het zeker niet alleen Nederlandse of Duitse migranten die voor een sterke calvinistische of lutherse aanwezigheid zorgen. Niemand zal het succes van de nieuwe protestantse, hoofdzakelijk Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse kerken ontgaan zijn, de zogenaamde evangelische of pinkstergemeentes. Over heel Antwerpen verspreid zijn, bovenop de ongeveer 10 protestantse kerken zijn er de laatste 10-20 jaar een 135-tal evangelische kerken bijgekomen.  Naast het katholicisme, het vrijzinnig humanisme en het protestantisme, heeft ook het jodendom een lange geschiedenis in Antwerpen. Er leefde al een joodse gemeenschap in Antwerpen in de dertiende eeuw. Voor WOII was 1 op 5 van de Antwerpenaren joods en tot op vandaag bezorgen de joodse Antwerpenaren, Askenazi, Chassidisch, sefardisch of niet-religieus aan deze stad een enorme internationale uitstraling. De diversiteit is de laatste decennia, met de toenemende globalisering, alleen nog maar toegenomen. Sinds de jaren zestig van vorige eeuw hebben migranten uit voornamelijk Marokko en Turkije de islam naar Antwerpen meegebracht. Antwerpen is met zijn 48 moskeeën en een groot deel van de bevolking islamitisch opgevoed evengoed een islamitische stad te noemen. Nog recenter vonden het boeddhisme, hindoeïsme en het jaïnisme hun plek in de stad, en groeiden ook diverse orthodoxe kerkgemeenten.

In de jaren ’60 voorspelde men het einde van religie, vandaag zijn godsdienst en zingeving niet meer uit het maatschappelijk leven en de media weg te denken. Antwerpen telt vandaag 71 rooms-katholieke, ongeveer 140 protestantse en 6 orthodoxe kerken, 32 synagoges, 48 moskeeën, enkele boeddhistische, hindoe en jaïntempels, talrijke vrijzinnige locaties en vrijmetselaarsloges, en andere levensbeschouwelijke locaties.

Ik hou van het indrukwekkende van die cijfers.  Amin Malouf schreef in zijn boek Origines ‘De idee dat religies louter de speelbal zijn van de wetten van vraag en aanbod, bewijst de krampachtige poging van het de vrije markt om zelf tot religie te worden uitgeroepen. ‘ In deze handelsstad, waar het eerste stenen beursgebouw werd opgetrokken, heeft de vrije markt welvaart en vrede gebracht.  Maar toch lopen de religies elkaar al eeuwen voor de voeten zonder dat deze stad definitief is gestruikeld.  Dat komt omdat religie geen gevolg is van economische wetmatigheden maar die vooraf gaat.

Als ik dus als schepen een warme oproep doe, zoals opgedragen, om goed samen te werken, dan doe ik dat met een van de basisvragen uit elke religie : hoe ga ik met andere mensen om?  Zolang we die vraag mogen blijven stellen, elk vanuit zijn eigen achtergrond, ben ik hoopvol voor een stad die gebouwd is op alle opvattingen en ideeën die de rijke Europese geschiedenis doorlopen hebben. 

Bron : http://philipheylen.be/antwerpen-gaststad-voor-internationale-ontmoeting-vrede-is-de-toekomst-religies-en-culturen-in-dialoog